آرمان ما

بارها پیش آمده که امثال ما از روی وظیفه یا دغدغه شخصی می خواهیم دین را تبلیغ کنیم. اما چون نمی دانیم اهم و مهم چیست، گاهی تصویری از دین در ذهن مخاطب می سازیم که یا او را بیزار می کند و یا در فشار و سختی می اندازد!
در دین موضوعات متفاوتی داریم: اخلاق، احکام، عقاید و هرکدام جزئیات مخصوص خودش را دارد. اما اهمیت آنها یکسان نیست. همچنان که تقدم و تأخر آنها نیز باهم متفاوت است.
تصور کنید کسی از ابتدا وضو را درست یاد نگرفته مثلاً از ابتدا دست چپ را قبل از دست راست می شسته و همین طور هم یقین کرده است و هرگز به ذهنش هم خطور نکرده که احتمال دارد اشتباه باشد و با همین وضعیت 30 سال نماز می خواند و بعد از از دنیا می رود. آیا به خاطر چنین نمازهایی عذاب می شود؟
مسلماً نه!
زیرا او هرگز احتمال هم نمی داده که ممکن است وظیفه اش چیز دیگری بوده باشد و یقین داشته و همین یقین برای او حجت است.
اما اگر کسی در درون خودش صفت حسادت دارد و نمی داند یعنی به خاطر غرور و خودبرتر بینی نمی تواند این عیب را در خودش پیدا کند.
آیا به سعادت خواهد رسید؟ آیا می تواند عذر بیاورد که من از حسادت خود خبر نداشتم؟!
مسلماً نه!
پس معلوم می شود این دو نقص در وضعیت یکسانی قرار ندارند؛ و اهمیت دومی نسبت به اولی آنقدر زیاد است که دومی ممکن است به هلاکت برسد و اولی به سعادت!
اگر دقت کنیم می فهمیم که اهمیت اخلاق در سعادت بشر بسیار بسیار بیشتر از احکام فقهی است. اما متأسفانه اغلب مبلغین ما در ابتداترین قدم، تبلیغ دین را با احکام آغاز می کنند!
مثال دیگر: دو نمازگزار را در نظر بگیرید:
اولی برای نماز وضو گرفته اما بدون اینکه متوجه شده باشد، به خواب رفته و وضویش باطل شده، اما چون متوجه نشده، یقین دارد که باوضوست و با همین وضعیت نماز می خواند.
دومی برای نماز وضو گرفته اما یادش رفته که وضو گرفته است و یقین دارد که بی وضوست، اما باز اهمیت نمی دهد و نماز می خواند.
نماز کدام صحیح است؟
مسلماً اولی! با وجودی که اولی در حقیقت وضو نداشته و دومی در حقیقت وضو داشته است!
چرا؟!
چون آنچه در عبادات و اعمال مهم است روح تعبد و اخلاص است، نه ظاهر اعمال. عبادات مثل دستگاه مکانیکی یا الکترونیکی نیست که اگر دکمه هایش را درست فشار دهی کار کند و اگر دکمه ای را اشتباه بزنی کار نکند!
همچنانکه در بسیاری از احکام وجود سهو یا فراموشی یا جهل لطمه ای به درستی عبادت وارد نمی کند و آنچه مهم است روح تعبدی است که در دل عمل نهفته است.
به تعبیر بهتر برای خداوند مهم نیست که نتیجه عمل من مطابق متن رساله باشد یا نه، برای او مهم است که من آنچه توان دارم و احتمال می دهم وظیفه دارم برای ادای عبودیت و بندگی ام انجام داده باشم!
اما آیا آنچه ما به عنوان دین به مردم و به خصوص جوانان معرفی می کنیم، همین است؟
آیا فکر نمی کنیم اگر همه انرژی بر روی صورت نماز و عبادات گذاشتیم و از روح غافل ماندیم، نتیجه تبلیغ ما تنها یک ماشین مکانیکی می شود؟
آیا نمی ترسیم از اینکه نتیجه این نوع تبلیغ ابلیسی شود که بعد از 6000 سال عبادت مکانیکی به خاطر نداشتن روح عبادت و به خاطر حسادت و تکبر ناشناخته اش از درگاه خداوند رانده شد؟

اخلاص علاوه بر اینکه شرط قبولی اعمال در آخرت است، برای دنیای انسان ها هم نتایج بسیار مفیدی دارد. یکی از ثمرات اخلاص احساس بی نیازی از مردم و آرامش ناشی از آن است.
منظور این نیست که انسان مخلص می تواند به خاطر اخلاصش می تواند در یک غار زندگی کند و در خوراک و پوشاک و وسایل زندگی از مردم بی نیاز باشد.
منظور احساس بی نیازی به دلیل مؤثر دانستن اراده خداوند است. انسان مخلص می داند همه وقایع این عالم با اراده خدا انجام می شود و اگر خدا بخواهد، هیچ بنده ای نمی تواند مانع اراده او شود. لذا در حوادث روزمره مردم را وسیله ای می داند که اگر خدا بخواهد آنها را به کار می اندازد.
اما این مسأله چه ربطی به اخلاص دارد؟
همه ما می دانیم که حوادث عالم به دست خداست و تا او نخواهد اتفاقی نمی افتد!
اما نگرانی ما وقتی ایجاد می شود که رخ دادن اتفاقی برایمان مهم باشد و اگر رخ ندهد، احساس شکست و نابودی می کنیم. در آن شرایط بازهم می دانیم که اگر خدا بخواهد می شود. اما نمی توانیم خودمان را راضی کنیم که اگر خدا نخواست راحت و آسوده سرجای خودمان بنشینیم!
اینجاست که تفاوت انسان مخلص و غیر مخلص مشخص می شود:
انسان مخلص همه چیز را و حتی خودش را برای خدا می خواهد و برای او خواستی غیر از خواست خدا معنی ندارد به همین دلیل هم خیلی راحت می تواند بگوید: اگر خدا بخواهد می شود و اگر خدا نخواهد، من هم نمی خواهم.
گفتن این جمله راحت است اما راضی کردن دل به آنچه خدا می خواهد و دل کندن از آنچه خدا نمی خواهد کاری است که فقط از مخلصین برمی آید.
اما این به آن معنی نیست که ما هم بنشینیم و بگوییم که ما نمی توانیم مخلص شویم پس دیگر هیچ!
اولاً مخلصین هم از ابتدای زندگی شان مخلص نبودند و چه بسا مثل ما انسانهای خطاکاری بودند. اما اراده کردند، تمرین کردند و خواستند و توانستند. پس ما هم می توانیم.
ثانیاً بدست آوردن اخلاص مقامی مثل رتبه های دنیایی نیست که بگوییم بعضی می توانند و می رسند و برای همه لازم نیست. بلکه برای همه ما لازم است که تا آنجا که می توانیم اخلاص را تقویت کنیم و مسلماً خداوند در حد توان از ما انتظار دارد.
ثالثاً اخلاص یک کمیت صفر و یکی نیست که بگوییم یا هست و یا نیست؛ بلکه همه ما به درجاتی از اخلاص برخورداریم و به درجاتی ناخالصی داریم و مسلماً هرچه اخلاص قویتر باشد، تبعات دنیوی و اخروی آن هم بیشتر است.

یکی دیگر از نتایج صداقت در زندگی، دقت در نحوه حرف زدن و استفاده از کلمات است.
چه بسیار مواردی که در سخن گفتن اغراق می کنیم یا از روی احساسات و هیجان دردی یا غصه ای را پر رنگ تر از آنچه هست نشان می دهیم و یا در مورد آنچه یقین نداریم، حکم قطعی صادر می کنیم و . . .
حال در نظر بگیرید اگر سعی کنیم همیشه راست بگوییم در کلماتمان بیشتر دقت می کنیم؛ این دقت هرچند در ابتدا سخت است و ممکن است مواردی از دستمان در برود اما به مرور برای ما ملکه خواهد شد
در شرح حال برخی علما خوانده ایم که آنها حتی در نوشتن پیامهای تبریک و تسلیت نیز این حقیقت را مراعات می کردند و در جایی که از مرگ کسی حقیقتاً متأثر نشده بودند از کلمه تأثر استفاده نمی کردند.
پس ما هم می توانیم بیشتر مراقب کلماتمان باشیم:
وقتی از خبری مطمئن نيستيم قاطعانه حرف نزنیم و از کلمات شاید، احتمالا و مانند آن استفاده کنیم.
در قضاوت در مورد دیگران دقت کنیم و تا وقتی احتمال یک درصد خطا هم می دهیم در باره همه و کل، حکم ندهیم!
چه بسا در این شرایط هم حرفی بزنیم که بعداً از بابت افشای آن نگران و مضطرب شویم.

در گذشته این جمله را زیاد شنیده بودیم: دروغگو دشمن خداست. به همین دلیل هم تلاش می کردیم تا حد امکان از این عمل پرهیز کنیم و البته گاهی نیز موفق نمی شدیم.
در نظر بگیرید که دروغ صرف نظر از احادیث و روایات و احکام شرعی، خلاف فطرت بشر است و حتی اگر هیچ حکم شرعی برای حرمت آن وجود نداشته باشد، قبح عقلی دارد و حتی اگر کسی از روی لجبازی یا مغالطه حرمت آن را زیر سؤال ببرد، در مقابل اولین دروغی که می شنود اعتراض خواهد کرد!
حال بیایید به نتایج دنیوی این فضیلت فطری بیندیشیم:
کسی که همیشه راست می گوید هرگز نگران افشای سخنانش نخواهد بود. اما دروغگو همیشه مضطرب است که مبادا سخن دروغش فاش شود و او رسوا کند.
حال در نظر بگیرید که صداقت تنها به گفتار مربوط نمی شود بلکه صداقت دشوارتر در رفتار است و آن مربوط به زمانی است که قصد داریم یا دوست داریم که خود را غیر از آنچه که هستیم نشان دهیم:
در نظر بگیرید که خانه ما نامرتب است و یک مهمان سرزده زنگ در را می زند:
اضطراب وجود ما را می گیرد چرا که نمی خواستیم مهمان از نامرتبی وضع خانه مطلع شود. یعنی خانه نامرتب است یا اینکه خودمان وضع مرتبی نداریم اما دوست داریم مهمان ما را مرتب ببیند.
این، هم نوعی دروغ است و نوعی فریب. هرچند حرمت شرعی آن در رساله ها ذکر نشده باشد و هرچند از لحاظ فقهی حرام هم نباشد و هرچند به نام ظاهراً زیبای «آبروداری» مزین شده باشد!
اما بازهم دروغ است و نهایتاً باعث اضطراب و نا آرامی ما خواهد شد.
هرچند کار دشواری است اما اگر سعی کنیم و عمیقاً بخواهیم که خودمان را همان طور که هستیم نشان دهیم و از فیلم بازی کردن و به قول معروف آبروداری بپرهیزیم تازه مزه آرامش ناشی از صداقت را خواهیم چشید و بدانیم که مَنْ كانَ يُريدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَميعا

یکی از دستوراتی که در متون دینی ما بسیار مورد تأکید قرار گرفته، موضوع «اخلاص» است. بارها در کتابهای اخلاق خوانده ایم که اگر عمل برای خدا نباشد، یا بخشی از آن برای غیرخدا باشد، مورد قبول واقع نمی شود، مثلاً ثواب ندارد و ممکن است ما را به بهشت نرساند. حال اگر بازهم از تأثیر اخروی آن صرف نظر کنیم و بخواهیم فقط تأثیر دنیایی آن را ببینیم، به چه نتیجه ای می رسیم؟
در نظر بگیرید تصمیم بگیریم خدمتی را فقط برای خدا انجام دهیم:
از مردم توقع سپاسگزاری نداریم
نگران نتیجه بخش بودن یا تأثیر آن نیستیم
هر پیامدی داشته باشد پشیمان نمی شویم
قضاوت دیگران برای ما فرقی نمی کند
می بینید که اگر همه اعمال ما خالصانه و بلکه همه زندگی ما خالصانه باشد، هم روابط ما با دیگران اصلاح خواهد شد چرا که هیچ توقعی از مردم نداریم و هم آرامش روحی و روانی ما تأمین می شود.
و به همین دلایل زندگی با اخلاص قبل از آنکه برای آخرت ما مفید باشد و ما را به بهشت برساند، بهشتی مملو از آرامش در همین دنیا برای ما خواهد ساخت.
نتیجه دیگر:
اگر هنگام خدمت به دیگران یا هر کار دیگر:
نگران تبعات آن بودیم، نگران قضاوت مردم بودیم، از قدرنشناسی دیگران آزرده شدیم، به خاطر بی نتیجه بودن، پشیمان شدیم و . . .
بدانیم عمل ما خالصانه نبوده است و باید بگردیم تا ناخاصیهای وجودمان را پیدا کنیم